Nga Silvana Rusi/
“Përpiqu të eliminosh çdo mundësi vuajtje dhe do të kuptosh se ke eliminuar vetë jetën”, shkruan C.S.Lewis te “Problemi i dhembjes”. E vërtetë, tund unë kokën teksa shkruaj e me siguri edhe ti lexues, teksa humbet nëpër shkronja e përpiqesh të rigjehesh. Ndërkohë, sipas Kamy te “Miti i Sizifit”, arsyeja pse “miti (kupto: i Sizifit) është tragjik është ngase heroi i tij është i ndërgjegjshëm.” Kështu, prej asaj që dimë sot më së shumti dhe na mbërrin si jehonë prej honit të kohës është se teatri lindi atëherë kur njeriu u ndërgjegjësua dhe ishte më në fund i vetëdijshëm mbi ekzistencën e tij dhe të shoqërisë që e rrethonte, atëherë kur i lindën pyetje mbi të qenit të tij dhe të të tjerëve.
Po sikur teatri të ketë rrënjë më të thella, përtej përpjekjes egoiste të njeriut për t’i dhënë kuptim dhe shpjegim jetës e kështu, vuajtjes së tij? Në fakt, për të kuptuar fenomenin e tragjedisë na duhet të zhvishemi prej koncepteve që kemi aktualisht në periudhën ku jetojmë, të cilat na e bazvlerësojnë domosdoshmërisht teatrin tragjik me dhembjen, vuajtjen dhe fatkeqësinë. Për më tepër, është e udhës edhe të mbajmë parasysh se boshti i vlerave morale dhe virtyteve të grekëve të vjetër dhe ekuivalentimi i tyre në ndodhi materiale dhe psikologjike ishin shumë të ndryshme nga ato të sotmet.
Pikërisht këto rrënjë të vjetra të humbura nën pluhurin e kohës rivijnë në dritë edhe njëherë në trajtesën e veçantë të teatrit tragjik të Mistereve, në librin më të fundit të Livragës nga Botime Akropoli i Ri. Rikthehemi përmes tij në rrënjët e teatrit dhe në arsyen zanafillëse të lindjes së tij, si art edukues e purifikues, meqenëse teatri i Mistereve është, në fund të fundit, pedagogjik. Përmes tij, në cilëndo prej gjinive në të cilat ndahet, synohet gjithnjë të nxirret një mësim.
Në fakt, është quajtur “tragjik“ pikërisht sepse përmes shtresës sipërfaqësore të nxitjes së frikës dhe dhembshurisë arrin të pastrojë shpirtrat e njerëzve nga pasionet. Livraga na rikthen edhe njëherë në skenat që synonin jo thjesht të argëtonin, por edhe ta edukonin publikun, i cili tashmë do të dilte prej shfaqjes i ndryshuar dhe me një nivel pakëz më të lartë vetëdijeje, çka është, në fund të fundit, edhe qëllimi i çdo veprimtarie të vërtetë artistike.
Grekët e lashtë patën kuptuar se veprimet e njerëzve janë kanalizuar në shtigjet që Natyra ka rregulluar për ta, e koncepte si “fati“ e “drejtësia hyjnore“ udhëhiqnin jetët e tyre të përditshme. Fatmirësisht, përmes mendjeve të ndritura të Eskilit, babait të tragjedisë (krijimtaria e të cilit është shtylla kurrizore mbi të cilën ngrihet vepra) dhe bashkëkohësve e pasardhësve të tij, copëza të asaj mendësie jetese i mbajmë ndër duar edhe sot për të mos harruar edukimin që njerëzimi ka marrë përmes tragjedisë me mite e ligje universale që udhëheqin ritmet e jetës sonë të përditshme për të na fisnikëruar sadopak të zakonshmen rutinore. Ky lloj teatri i veçantë na mbjell brenda vetes embrionin e “terrorit” tragjik kur kuptojmë se harmonia kozmike që pasqyrohet në një rend moral turbullohet prej pasioneve njerëzore.
E megjithatë, ka dritë në fund të tunelit edhe për ne njerëzit, të vdekshëm e të ngërthyer prej frikës nga vdekja fizike: dhembshurinë tragjike mund të na e frymëzojnë vetëm personazhet që veprojnë të nxitur nga ide fisnike dhe bujare; ne mund ta përjetojmë atë vetëm kur ne soditim luftën që zhvillohet mes pasioneve njerëzore. Po ashtu, mund ta përjetojmë edhe atëherë kur jemi dëshmitarë të turpit apo asgjësimit fizik të njeriut në mes të triumfit të dinjitetit të tij moral. Kështu, teatri tragjik na mëson të triumfojmë me virtyte dhe vlera, duke u frymëzuar prej tyre e heronjve që i shohim të luftojnë me to si armë, si mënyra e vetme kjo për t‘u ngritur mbi dhembjen që shoqëron jetën njerëzore pikërisht: në fund të së gjithës, të gjithë vuajmë, ajo që na bën heronjë është të vuajturit hijshëm e me fisnikëri.
Dritarja që Livraga hap në botën e lashtë greke është një ftesë e paçmuar për lexuesin për të parë përtej sipërfaqes e për t’i gjetur artit e çdo veprimtarie tjetër të jetës së tij synimin më të thellë: atë purifikues e pedagogjik, për të nxjerrë gjithnjë mësime, duke na rikujtuar (sipas Platonit, ne nuk mësojmë asgjë nga e para, vetëm rikujtojmë ato që shpirti ynë i pakohë tashmë i zotëron) se prej botës së vjetër greke e jo vetëm, ende kemi shumë për të mësuar.
Nga Silvana Rusi, Përkthyese, Botime Akropoli i Ri
